Butoh komt van de Japanse karaktertekens Bu en Toh en betekent: stampende dans
In de roerige jarenπ60 waren er in Japan een groot aantal kunstenaars en politiek geÎngageerde mensen die zich verzetten tegen de invloeden van Amerika en het Westen. Ze kwamen op voor hun culturele identiteit, die dreigde te vervagen onder de stroom van westers georiÎnteerde denkbeelden.
Naar aanleiding van het boek ≥Verboden Kleuren≤ van Yukio Mishima, maakte Tatsumi Hijikata zijn shockerende dansperformance Kinjiki, waarin hij het thema homoseksualiteit belichtte. Dit gebeuren wordt wel beschouwd als het begin van Butoh.
Tatsumi Hijikata werd in het noorden van Japan geboren in het dorpje Akita. Als jongste van een gezin van tien kinderen werd hij vooral opgevoed door zijn oudste zus die, vanwege armoedige omstandigheden, in de prostitutie werkte. Zijn ouders werkten evenals andere boeren op het rijstveld en hadden daarnaast een klein restaurantje waar je noodles kon eten. Daar was het dat Hijikata in aanraking kwam met kunstenaars. Hij vertrok naar Tokio en mengde zich onder deze bonte avant-gardistische groep die vocht voor het behoud van de Japanse cultuur. Ook ontmoette hij daar de andere belangrijke grondlegger van Butoh: Kazuo Ohno, met wie hij veel samenwerkte.
Kazuo Ohno, ook geboren in het noorden van Japan in Hokkaido had evenals Hijikata moderne dans gestudeerd bij Ichi Baku en werkte als gymnastiekleraar. Na het zien van de Argentijnse danseres Antonia MercÈ, was hij diep geraakt en besloot van af toen danser te worden. Kazuo Ohno was een diep religieus man en zijn dansen dragen een intense symboliek.
Waar Hijikata het geweld zocht ; geÔnspireerd door schrijvers als Genet en Artraud; Maquis de Sade ; richtte Kazuo Ohno zijn aandacht op de innerlijke beelden die hij zich herinnerde bij zijn moeder. Ook de zee; de geboorte en de dood zijn wezenlijke themaπs, die hij tot expressie bracht met een intensiteit en liefdevolheid die mensen raakten . Hij lijkt een treurende weduwe zoals hij zich in de rol van zijn moeder over het podium beweegt. Of een extatische zigeunervrouw in La Argentina.
Gelijktijdig met de transformatie in Japan ,was er ook in Europa een beweging op gang die zich afzette tegen de verzakelijking en technologische ontwikkelingen en de daarbij behorende vervreemding van het lichaam.
In de moderne dans uitte zich dat in de visie en benadering van dans bij o.a. Mary Wigman; Kurt Jooss en Pina Bausch. Zij ontwikkelden de z.g. Ausdrucktanz; de expressionistische dans; waarin ook Hijikata zijn motivatie vond.
In beide expressievormen is het totaal aanwezig zijn in het hier en nu belangrijk. In die zin kun je eigenlijk niet spreken van een bepaald genre. Wel zijn een aantal stijlmiddelen ontleend aan voorgaande genres.
Anders dan in het Westen had Japan een lange rijke traditie aan culturele activiteiten en rituelen; voortgekomen uit de religieuze overtuigingen in Shinto en Zen Boeddhisme enerzijds. Anderzijds de Japanse theatrale vormen Kabuki en Noh.
Hieraan ontleende Hijikata zijn principes voor Butoh. Zo focuste hij vooral op de signalen van het lichaam en de vertraging van beweging. Het lichaam waarin de ziel zit opgesloten en onderdrukt is. Dit lichaam nu, kwam in opstand en rebelleerde tegen de traditionele regels en wetten van de moderne dans en de Japanse traditionele dans. Danste de balletdanser 5 cm, boven de grond; de butohdanser danst er 5 cm. onder.
In Butoh wordt het lichaam en de lichaamsbeleving als uitgangspunt gekozen, Het lichaam wordt hierin gezien als bron van informatie. Het lichaam wordt gedragen door iets wat je niet kunt zien. De Japanners noemen dit ≥MA≤ en betekent ≥tussenruimte≤. Het is in deze ruimte dat de energie stroomt; energie die vorm krijgt door er een betekenis aan te geven. Het wordt gevoeld als een impuls van binnen of van buitenaf in het lichaam geplaatst en geeft vorm aan de inhoud.
Ervan uitgaande dat een lichaam een geheugen heeft, zou je kunnen zeggen dat er veel informatie ligt opgeslagen. Energie die verbonden is aan gebeurtenissen in het verleden of aan behoeftes en verlangens in het hier en nu.
Gezien het traumatische verleden van Japan door jarenlange onderdrukking in het feodale tijdperk en de oorlogservaringen tijdens de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki, is het niet vreemd dat Butoh ontstond als expressionistisch vorm . Het was een soort noodzaak om de oorspronkelijke ziel te bevrijden van onverwerkte zaken.
Door te luisteren naar de signalen van het lichaam komt de danser in contact met zijn diepste innerlijk en danst hij/zij de energetisch beleefde beweging van binnen uit. Het danst in hem; maakt blokkades open en bevrijd het lichaam van opgeslagen herinneringen. Dit contact met de ziel bracht dan ook in eerste instantie de schaduwkant van de mens in het bewustzijn: de pijn van het tekort; de geleden verliezen; de angst voor de dood; de onderdrukte seksualiteit. Hijikata noemde zijn dans dan ook Ankoku Butoh; de dans van de duisternis.
In de jaren dat Butoh zich ontwikkelde bij andere mensen is er sprake van een verfijning en verbreding door transformatie van alle energielagen in het menselijke lichaam. Vooral tot uitdrukking gebracht door de groep Sankai Juku. (2de generatie Butoh ). Atsushi Takenouchi (3de generatie Butoh) spreekt in dit verband over Jinen Butoh, dat ≥De Natuur≤ betekent of wel in een groter verband; Het verbinden van al wat is.
Butoh vraagt veel van de danser. In plaats van direct vorm te hebben vanuit danstechnische activiteit, is er in eerste instantie een leegte ≥Mu≤ genaamd. De aandacht is naar binnen gericht en er is sprake van een verhoogd concentratieniveau.
De witgeschminkte lichamen en de kaal geschoren hoofden anonimiseren het ego en laten het kwetsbare en vergankelijke zien. Een uitdrukking als: Het Lopende (dode) Lichaam benadrukt de onzekerheid. Bij iedere stap die we zetten zijn we dichter bij de dood. Bovendien geeft het levenloze lichaam gelegenheid Ìn je te laten bewegen. Er wordt in je gedanst.
De danser neemt voortdurend waar wat er in zijn lichaam gebeurt; hoe het reageert op een verbeelde prikkel of op een van buiten waargenomen impuls. Nauwkeurig deze beweging volgend ontstaat de vorm die voor de toeschouwer zichtbaar is. Die vorm is vaak traag uitgevoerd; kleine schokjes die van binnenuit lijken te komen worden in verkrampte houdingen neergezet; waarbij grillige , extreme vormen gecreÎerd worden. Niet alleen interessant voor de danser en zijn toeschouwer.
Ook beeldend kunstenaars en musici hebben zich laten inspireren door deze originele en authentieke manier van expressie.
Van de toeschouwer wordt een andere manier van kijken gevraagd. Het gaat niet perse om de vorm of de logica. Wat danst is de energie en het totaal van de ceremonie, waarin het ritueel een belangrijke rol speelt. Zelfs de omgeving; het decor; de belichting en de toeschouwers daarin, zijn onderdeel van het geheel en maken het totaal van Magie. Deze magische sfeer ,waarin de lichamen in overspannen, grillige, en ook vloeibare vormen zich uitdrukken, fascineert en raakt.
En maakt in het huidige moment een transformatie mogelijk van grove materie naar een esoterisch fijnstoffelijk belevingsniveau dat alle zintuigen opent.
Kort gedicht van een butoh danservaring:
Enter the stage
By: Lawrence Rawlins
It is sacred, the dream begin
I am a man, I am a woman, I am no one, I am everyone
At times it feels that I am not human
The raging monster begins to surface
He dies, my blood seeps into the ocean.
Salt, fish, seaweed
I am being pulled by the moon
The ebb and flow lulls me into timelessness
The constellations reflects on the sea
Ahä. This is the realm of Butoh
Bronvermelding
| Butoh Shades of Darkness | JeanViala Nourit Masson Sekine |
| Dancing into Darkness | Sondra Horton Fraleigh |
| Die Entstehung des Butoh | Lucia Schwellinger |
| Butoh Klarende Rebellion | Tanzlabor Graz |
| Artikel Dans der Duisternis | Harmen Sikkenga |